EVEN TERUG IN DE TIJD
De bewoning in de kustregio gaat terug tot de Keltische Morinen en Menapiërs.
Hoofdplaats van de Morinen was Terwaan, ook van de Romeinse civitas Morinorum en van het bisdom Terwaan.
De kustvlakte was toen onderhevig aan overstromingen en verlandingen. Het vormde een enorm waddengebied doorsneden door getijdengeulen en hier en daar duinhoogtes.
INWIJKING & CHRISTENDOM
Vanaf de 3e eeuw en zeker vanaf de 5e eeuw sijpelden meer en meer Germaanse stammen het gebied binnen: Saksen, Franken, Friezen. Het christendom drong in de 3e-5e eeuw door in onze gewesten.
Clovis, leider van de Franken, liet zich dopen, en zo werd het christendom de belangrijkste godsdienst van de Franken. Het geloof verspreidde zich via zendelingen zoals Victricius (330-415), Eligius (588-660). Ter plaatse werd soms een abdij of klooster opgericht. Vermelden we de Sint-Bertinusabdij in Sint-Omaars (648), de Sint-Vaastabdij te Atrecht (667).
Op bestuurlijk vlak ontspruit uit de Vlaanderengouw (pagus Flandrensis) stilaan het graafschap Vlaanderen, met Boudewijn I als eerste graaf (862-879).
DE GROTE ONTGINNINGEN
Geleidelijk aan werden grote ontginningen en indijkingen opgestart, 11e – 12e eeuw, mede onder druk van de bevolkingsgroei. Zo werd een verdere doorbraak van de IJzer in het westen verhinderd door de aanleg van de Oude Zeedijk (Oostduinkerke-Lo).
De graaf gaf als grondheer de nieuw ontstane terreinen in beheer of als schenking aan abdijen en leenmannen. Zo had de abdij van Sint-Winoksbergen reeds rond 1080-1100 een weide in gebruik ter hoogte van ‘Sandeshoved’, de duinenhoogte waarop Nieuwpoort ontstond. In de periode rond 1107 schonk de graaf ook grond bij Sandeshoved aan de abdij van Broekburg (in 1103 gesticht door Clementia, echtgenote van graaf Robrecht II). In 1129 ontving de pas opgerichte Duinenabdij (1128-1627) van de graaf een schenking dat aan de basis lag van het Hemmegoed (uithof Ter Hemme) in Ramskapelle.
Ook de Sint-Niklaasabdij van Veurne (1120-1798) speelde een rol bij de indijking van de IJzerloop.
Aan de andere kant van de IJzer betoonde de Sint-Pietersabdij van Oudenburg (1084-1797) zich actief bij de inpoldering en het terugdringen van de IJzer in een smalle loop; o.a. de Bamburgpolder (Westende).
PAROCHIES
Een eerste parochiewerking in Groot-Nieuwpoort kan men situeren in Ramskapelle (Ramscappla) dat na inpoldering rond 1120 een zelfstandig statuut kreeg. In 1163 werd de ‘novus portus’ Nieuwpoort gesticht op het duinmassief Sandeshoved. Het jaar 1165 vermeldt de instelling van een romaanse kerk met altaar onder patronaat van de Sint-Niklaasabdij. Door de groei van de havenstad werd rond 1281 kortstondig een tweede parochie opgericht met de Sint-Laurentiuskerk aan de oostkant van de stad. Naderhand vestigden zich ook verschillende kloosters binnen de stadsmuren: o.a. Recolletten, Kartuizers, Franciscanessen. De Duinenabdij bezat een refugehuis in de stad.
Vanuit Ramskapelle gebeurde de inpoldering van Sint-Joris dat in 1240 een autonome parochie werd, Sancti Georgii in terra nova.
Meerdere eeuwen later, in 1907, gaf de ontwikkeling van de badplaats Nieuwpoort-Bad ook gestalte aan een nieuwe parochie, de Sint-Bernardusparochie. Voorheen was er al sprake van een ‘bidkapel’ opgetrokken door grootgrondbezitter Crombez.
De parochies van Nieuwpoort stonden vele eeuwen onder de kerkelijke bevoegdheid van het bisdom Terwaan (opgericht rond het jaar 600). De verwoesting van Terwaan in 1553 betekende ook meteen het einde van dat bisdom.
Zo kwam Nieuwpoort kerkelijk onder het nieuwe bisdom Ieper, en vormde hierin een eigen dekanaat van een achttal parochies. De overkant van de IJzermonding (vanaf Lombardsijde, voorheen bij bisdom Doornik, werd het bisdom Brugge (vanaf 1559).
In 1801 werden de bisdommen Ieper en Brugge afgeschaft en opgenomen in het bisdom Gent. Sinds 1834 vallen de Nieuwpoortse parochies onder het (heropgerichte) bisdom Brugge, en het intussen gegroepeerde regionaal dekanaat Diksmuide-Veurne-Westkust.
Sinds mei 2022 worden de parochies van Nieuwpoort en deze van Koksijde gecoördineerd door de Pastorale Eenheid Ster-der-Zee Koksijde-Nieuwpoort.